Skyros

23 08 2023

Skyros jest największą i najbardziej na południe wysuniętą wyspą z kompleksu Sporad Północnych ze sporą ilością zatok wokół wybrzeża. Leży stosunkowo daleko od pozostałych wysp tego archipelagu i z tego powodu często bywa pomijana podczas wymieniania wysp należących do Sporad.

Wschodnie wybrzeże pełne jest większych i mniejszych jaskiń. Niestety na Google Maps żadna z nich nie jest zaznaczona. A szkoda, bo przy spokojnym morzu do kilku z nich można bez problemu wpłynąć pontonem. Gdybyście chcieli zobaczyć największą z nich, Pendekali (Pentekali), to podajemy przybliżoną pozycję: 38°50,73’N 024°37,69’E. Kawałek dalej na południe od niej znajduje się druga jaskinia, Diatripti.

Skyros otoczona jest wieloma wysepkami. Ostatnio trafiliśmy na ciekawostkę o niewielkiej wysepce Diavati. Leży ona przy wejściu do zatoki Linaria z prawej strony. Żyje na niej endemiczny gatunek jaszczurki, którą spotkać można tylko na niektórych wyspach Sporad Północnych. Ciekawe jest to, że poza Diavati ma ona około 8 cm długości, natomiast na tej małej wysepce odkryto u niej zjawisko gigantyzmu, bo tamtejsze jaszczurki mają 25 cm i więcej.

Rejs turystyczno-stażowy do Wenecji Termin: 19-29 października Trasa: Chorwacja – Słowenia – Włochy – Chorwacja 10 dni – 3 kraje – ponad 350 Mm Rejs na dwa jachty.

Jak dostać się na Skyros

Dotarcie z Aten na Skyros nie jest ani szybkie, ani łatwe, więc bardzo długo trwało zanim turyści odkryli to miejsce. Dziś słusznie zbiera same pochwalne opinie – to idealna wyspa na spokojne i pełne relaksu wakacje w otoczeniu pięknych krajobrazów.

Aby dostać się na wyspę, możecie skorzystać z połączenia promowego z portem Kimi, leżącym na wschodnim wybrzeżu Evi. Możecie również przylecieć z Aten lub Salonik. Lotnisko znajduje się na północy wyspy, na terenie bazy wojskowej. Do obsługi pasażerów służy niewielki budynek z jednym stanowiskiem odpraw. Póki co całkowicie to wystarcza, bo oprócz wewnętrznych lotów niewielkimi samolotami turystycznych czarterów wciąż jest niewiele. Gdy sprawdzaliśmy połączenia lotnicze z Atenami, byliśmy mile zaskoczeni, gdyż przez cały lipiec i sierpień 2023 r. bilet ma stałą cenę (40 € na Skyros i 30 € powrotny). Okazało się, że jest to możliwe dzięki subsydiowaniu przez państwo niektórych krajowych połączeń. Nic, tylko korzystać.

Skyros w mitologii

Skyros bardzo często pojawia się w mitologii greckiej. To wyspa mitycznego króla Lykomedesa, na której zginął syn Posejdona, Tezeusz, jeden z największych antycznych herosów. Ze Skyros związany też jest jeden z bardziej znanych mitów o Achillesie. To właśnie tutaj, w pałacu króla Lykomadesa, ukryła go matka. Zrobiła to, by nie mógł walczyć pod Troją, gdyż zgodnie z przepowiednią miałoby to się skończyć jego śmiercią. By nikt go nie mógł rozpoznać, Achilles mieszkał tam razem z córkami króla przebrany za kobietę. Odyseusz wiedząc, że bez Achillesa nie uda się zdobyć Troi odnalazł go dzięki podstępowi. Przybył na Skyros przebrany za kupca. Zauważył, że gdy wszystkie dziewczęta przebierały wśród klejnotów czy perfum, tylko jedna z nich interesowała się bronią. Tak Odyseusz zdemaskował Achillesa, po czym razem wyruszyli do Troi. Przepowiednia oczywiście sprawdziła się, bo Achilles zginął pod Troją trafiony w piętę strzałą Parysa.

Wykopaliska archeologiczne

Wyspa zamieszkana była już w okresie neolitu. Największe wykopaliska archeologiczne w Palamari świadczą o tym, że w epoce brązu (2500-1800 r. p.n.e.) był tam bardzo duży i ważny ośrodek handlu.

Ta nadmorska osada położona na północnym wybrzeżu Skyros była kiedyś portem otoczonym fortyfikacjami, za którymi kryły się okazałe budynki z systemem kanalizacji i pięknymi mozaikami. Odkryto pozostałości pieców, kominków i wielu naczyń oraz narzędzi. Miasto zostało zniszczone podczas erupcji wulkanu na Santorini. Spora część miasta została zasypana, a część zniknęła w morzu. Jednak to, co odkryto, robi wrażenie, choć nie każdego może to zainteresować.

Na Skyros archeolodzy zadbali o coś, czego zawsze w takich miejscach nam brakuje. Ponieważ wszystkie odkopane artefakty znajdują się w Muzeum Archeologicznym w Chorze, w miejscu, gdzie była osada, pokazano na makiecie, wielu planszach i zdjęciach, jak miasto wyglądało kiedyś. Teren wykopalisk czynny jest tylko w godzinach przedpołudniowych.

Historia Skyros

W czasach antycznych wyspą władali Ateńczycy, Persowie i Rzymianie. Kolejne wieki w historii niemal pokrywają się z historią innych wysp greckich – panowanie weneckie, frankońskie i na koniec osmańskie. W tamtym czasie nie tyle okupacja turecka dała się we znaki mieszkańcom Skyros, co bardzo częste i brutalne ataki piratów, przed którymi uciekano do zamku. Podczas walk o odzyskanie niepodległości na wyspie znalazło schronienie wielu uchodźców.

Zwiedzamy Skyros

Skyros wymyka się wszelkim próbom jednoznacznego jej opisania. Należy do Sporad Północnych, ale architektura bardziej przypomina cykladzką. Jest zielona, żyzna i porośnięta sosnami, jak jej sąsiadki, ale tylko na północy, gdyż południe jest suche, dzikie i skaliste. Stąd zapewne wzięły się teorie, że Skyros była kiedyś dwiema wyspami, które w jakiś sposób połączyły się. Jednak nie ma na to żadnych dowodów.

Głównym źródłem dochodu mieszkańców wyspy nie było morze, a rolnictwo i rzemieślnictwo, co też w jakiś sposób odróżnia ją od innych wysp. Skyros słynęło z wyrobów ceramicznych, ale przede wszystkim z drewnianych mebli (głownie krzeseł) przepięknie rzeźbionych. Ze względu na niezwykle kunsztowne i ciekawe drzeworyty, meble te były od wieków, i są nadal, cenione w całej Grecji.

Linaria

Pierwszą miejscowością, którą zobaczycie na wyspie będzie zapewne Linaria. To główny port wyspy z niezwykle przyjazną mariną.

Na wzgórzu nad portem stoi kościół, z którego rozciąga się panoramiczny widok na całą zatokę i port. Jeśli chcecie zwiedzić wyspę, najlepiej wynająć samochód lub skuter. Autobus kursuje tylko 3-4 razy dziennie, i to tylko do stolicy i na plażę Molos.

Chora

Stolica wyspy, Skyros, przez miejscowych nazywana tradycyjnie Chorą, leży na wschodnim wybrzeżu, 10 km od portu Linaria.

Chora, amfiteatralnie zbudowana wokół skały i zamku, sama w sobie jest atrakcją. Niemal z każdego miejsca rozciągają się przepiękne widoki na morze i okolice. Wzgórze wieńczy zamek z czasów weneckich, który wybudowano na pozostałościach twierdzy z czasów bizantyjskich. To z tego wzgórza według mitologii został zrzucony Tezeusz.

Zamek ma dwa poziomy: na pierwszym za murami zamku stoi uroczy klasztor Agios Giorgios, a na drugim znajdują się pozostałości dawnych fortyfikacji, średniowieczne cysterny na wodę i niewielki kościółek Episkopi z 895 r. Nad wejściem do zamku wmurowany został marmurowy ni to lew, ni smok – pozostałość z dawnej świątyni Apolla.

Klasztor o architekturze obronnej jest bardzo ładnie odnowiony. Oprócz ciekawych fresków, ikon i pięknie rzeźbionych ołtarzy można w nim zobaczyć złoty medal pierwszego mistrza olimpijskiego w maratonie, Greka Spyrosa Louisa.

Zamek czynny jest niby od 8.00 do 20.00, ale my parę razy – i to nie poza sezonem letnim – widzieliśmy kartkę z godzinami 10.30-12.30 i 18.30-20.15. Wejście jest darmowe.

Chcąc tam dotrzeć, będziecie zdani na własne nogi. Jak to zazwyczaj w Chorach bywa, nie ma możliwości poruszania się po wąskich uliczkach samochodem. Ale dla widoków z góry warto, naprawdę warto tam się wybrać.

Podczas spacerowania malowniczymi, brukowanymi uliczkami między domami i niewielkimi kościółkami zobaczycie wiele przepięknych, rzeźbionych drzwi wejściowych. Przy odrobinie szczęścia może któreś będą otwarte i będziecie mogli zerknąć do wnętrza domu, które bardzo często są mini muzeami.

Bez problemu znajdziecie plac Brook Square, przy którym mieszczą się dwa muzea: archeologiczne i folklorystyczne. W archeologicznym zobaczyć można eksponaty pochodzące z wykopalisk w Palamari – ceramika, monety, biżuteria. Jest też jedno pomieszczenie przedstawiające wnętrze typowego domu na Skyros i tradycyjne stroje.

Drugie muzeum prezentuje kolekcje sztuki ludowej – zwłaszcza przepiękne hafty, przedmioty codziennego użytku z różnych epok, tradycyjne stroje, liczne dokumenty, obrazy i rzeźby.

Jest to prywatne muzeum Manosa Faltaitsa. Trzeba docenić ogromny wysiłek włożony w zgromadzenie tak dużych i przeróżnych zbiorów, choć chodząc po nim, ma się wrażenie miszmaszu.

U stóp Chory ciągnie się najładniejsza, najdłuższa i najbardziej zagospodarowana plaża Skyros – plaża Molos.

Wzdłuż plaży jest sporo ciekawych formacji skalnych. Na jej północnym końcu znajdziecie ciekawy kościółek Agios Nikolaos, który wbudowany jest w stojącą tam skałę.

Południe wyspy Skyros

Mając do dyspozycji samochód, koniecznie wybierzcie się na rzadko odwiedzane południe wyspy z najwyższą górą Skyros, Kochylas (792 m n.p.m.).

Południe wyspy to totalne pustkowie – tylko góry, skały i niskie drzewa oraz krzewy uformowane przez wiatr jak bonsai. Bardzo zaskoczyła nas jakość dróg w tym odludnym miejscu. To chyba zasługa obecności bazy wojskowej w zatoce Tris Boukes.

Ciekawostki – konie na Skyros

Zanim wjedziecie na wyższą partię gór, droga prowadzi przez zielony płaskowyż z dość rozległymi mokradłami. To naturalne siedlisko dzikiego konia Skyros. To właśnie tutaj zachowała się unikalna rasa niewielkich koni, jedna z najstarszych i najrzadszych na świecie, która była znana już w starożytności, a obecnie niestety zagrożona wyginięciem.

Konie na wyspie pojawiły się wraz z Ateńczykami w czasach hellenistycznych. Ze względu na wyizolowanie Skyros od innych wysp i lądu nie mieszały się one z innymi rasami koni i dzięki temu zachowały do dzisiaj swoje niezmienione cechy.

Konie te ze względu na swoją wielkość, zaledwie 1,10 m, błędnie nazywane są kucykami. Ich budowa jest zdecydowanie bardziej zbliżona do konia niż kucyków, tyle że są dużo mniejsze i drobniejsze. Jeszcze do lat 70. ubiegłego wieku wykorzystywane były do prac w gospodarstwach, choć nie są to konie typowo „pracujące”. Wiele z nich żyło na wolności w górach południowej części wyspy w okolicach zbiorników wodnych. Do właścicieli wracały w okresie wiosenno-letnim, gdy zaczynało brakować im wody i jedzenia.

Czasami można dostrzec kilka osobników pasących się wśród krzewów. Możecie też odwiedzić jeden z ośrodków, których celem jest zachowanie tej rzadkiej rasy koni. Jeden znajduje się w okolicy lotniska (Friends of the Skyrian Horse), a drugi nieco bliżej Linarii (Mouries Farm).

Kierując się w stronę bazy marynarki, znajdziecie grób angielskiego poety Ruperta Brooke`a, który podczas I wojny światowej służył na jednym z okrętów Royal Navy. Podczas pobytu w bazie morskiej na Skyros zmarł, a koledzy pochowali go w pobliskim gaju oliwnym. Pierwotnie skromny grób po wojnie na polecenie matki został zastąpiony większym marmurowym grobowcem.

Jeżdżąc po południowej części wyspy, zaintrygowała nas spora ilość kamieni i skał o dziwnych kształtach. Niektóre były jakby specjalnie ułożone i pogrupowane, przedstawiały jakieś tajemnicze wzory lub postacie – czyżby pracownicy podczas budowy drogi się nudzili?

Ciekawostki – karnawał na Skyros

Żeglarze rzadko odwiedzają Skyros w okresie karnawału. Jeśli będziecie w tym czasie w okolicy Sporad, to zaplanujcie sobie pobyt na wyspie w ostatni jego weekend. To, co się dzieje podczas całego karnawału, niespotykane jest w innych miejscach Grecji. Kulminacja następuje w jego ostatnich trzech dniach. W sobotę wieczorem i w niedzielę rano, przed „czystym poniedziałkiem”, ulice i place Chory rozbrzmiewają dźwiękami setek dzwonów i dzwonków, przywiązanych do pasków tańczących mężczyzn i chłopców. Słychać je nawet z odległości kilku kilometrów.

Wszyscy uczestnicy ubrani są w peleryny z kozich skór, tradycyjne spodnie pasterzy i skórzane sandały. Twarze tancerzy zakrywają skórzane płachty z wyciętymi otworami na oczy. Do paska mają przytroczone niezliczone ilości dzwonków, którymi dzwonią, rytmicznie podskakując.

Hałaśliwy pochód tak niezwykle przebranych mężczyzn robi dość upiorne wrażenie. To taniec kozła odgrywany na Skyros od bardzo dawna i ma on swoją historię. Korowód tańczących prowadzą „Starzec”(γέρους), „Dziewczyna” (κορέλες) i „Franko” (Φράγκου). Dwie pierwsze postacie „Starzec” pod skórą kozy i „Dziewczyna” w tradycyjnym wyspiarskim stroju kobiecym z zasłoniętą twarzą to hodowcy, którzy na skutek klęski żywiołowej stracili całe stado kóz. Zrozpaczony „Starzec” ubrał się w skórę swej największej kozy, do paska przytroczył dzwonki wszystkich padniętych zwierząt i tak przebrany w towarzystwie żony szedł ulicami Chory, ostrzegając innych przed katastrofą. Trzecia postać dołączyła na początku ubiegłego stulecia. „Franko” nosi współczesne (europejskie) spodnie, twarz ma zakrytą kozią skórą jak inni, ale dzwon ma tylko jeden zawieszony z tyłu tali. Postać „Franko” miała ośmieszać wszystkich mieszkańców wyspy, którzy zamiast tradycyjnego stroju woleli europejskie spodnie.

Taniec ten powtarza się jeszcze w niedzielę przed południem. Natomiast w „czysty poniedziałek”, ostatni poniedziałek karnawału, odbywa się spektakl „trałowania”. Niestety dla nas był niezrozumiały, bo wygłaszane były rymowane teksty wyśmiewające przede wszystkim rządzących i różne wydarzenia społeczno-polityczne. Taka mieszanka teatru, kabaretu i satyry. Karnawał kończy się wieczorem na głównym placu Chory wspólnymi tańcami z mieszkańcami wyspy w tradycyjnych strojach.

Skyros od kuchni

Pod względem jedzenia na Skyros króluje spaghetti z homarem. Oprócz tego dania oraz innych owoców morza tutejsze tawerny serwują pyszną kozinę lub klopsiki (keftedes) w sosie pomidorowym. W sklepach szukajcie lokalnego sera mitzihra i miejscowych miodów.

Gdzie zacumować na Skyros

Port Linaria 38°50,56’N 024°32,21’E

Port w Linarii, podobnie jak cała wyspa Skyros, jest przykładem, jak umiejętnie można korzystać ze środków unijnych. Gdy tylko w Grecji pojawi się jakiś nowy pomysł czy inicjatywa, prawie zawsze Skyros jest pierwszy w ich realizacji. Dobrym przykładem jest właśnie port Linaria. Pomimo tego, że wyspa nie leży na popularnym szlaku żeglarskim, port powinien być wzorem dla innych wysp.

Jest tu prawie wszystko, by postój był przyjemny i komfortowy. Do tego można nazwać go prawdziwą mariną – brak tylko możliwości slipowania i zimowania jachtów. Gdy zbliżycie się do portu (warto wcześniej zgłosić się na kanale 9 VHF), obsługa portu pokieruje Was pontonem na wskazane miejsce cumowania. Ten sam człowiek z obsługi na pontonie z wielką wprawą i profesjonalizmem pomoże przy cumowaniu (zamocuje muringi na dziobie – tak, tak, w Linarii są muringi), przez co nawet przy silnym wietrze cumowanie będzie łatwe i proste, a postój komfortowy. W tym samym czasie obsługa na kei odbierze od was cumy. Przebieg cumowania jest szybki, profesjonalny i bezpieczny. Szkoda tylko, że port jest dość mały i zmieści się tu tylko kilkanaście jachtów.

W czasie pobytu możecie korzystać z prądu, wody, WiFi, pralni, zajęć fitness, wózków zakupowych, toalet i pryszniców. Prysznice i toalety w Linarii obrosły już legendą. Codziennie w godzinach 19.00-20.00 rozbrzmiewa tu dyskotekowa muzyka z lat 80., do tego są kolorowe światła i bańki mydlane, czyli „bubbles disco shower”.

Kolejną atrakcją portu jest moment wpływania promu Achilleas. Z usytuowanej nad portem tawerny rozbrzmiewa muzyka z filmu „Odyseja Kosmiczna 2001”.

Jest tu nawet stacja paliw z dostępem od strony wody. W czasie, gdy w porcie cumuje prom, nie można niestety z niej korzystać.

Z ciekawostek, w porcie działa wymienialnia książek.

Dzięki światłom zamontowanym pod wodą, woda przy kei ma piękny, niebieski kolor w nocy. Planowana jest budowa falochronu osłaniającego port od strony północnej, ale nie ma jeszcze konkretnej daty rozpoczęcia prac.

Blisko portu są tawerny, kawiarnie, bary i sklepy. Mamy tu dwie ulubione tawerny. W typowo greckiej tawernie Psariotis Dimitrios jadamy astakosmakaronade – spaghetti z homarem. Gdy mamy ochotę na wykwintniejszą kolację, wybieramy Wine and Dine, droższą od poprzedniej, ale jedzenie tutaj jest bardzo dobre, no i ten wybór win. Z góry uprzedzamy, nie ma tu klimatu typowej greckiej tawerny, ale żyjąc tak jak my w Grecji, nieraz potrzebujemy drobnej odmiany.

Zatoka Linaria 38°50,92’N 024°32,02’E

Jeśli w porcie Linaria zabraknie miejsc, lub wolicie postój na kotwicy, niecałe pół mili na północ od portu w zatoce Linaria jest dobre kotwicowisko. Zatoka dobrze chroni przed meltemi.

kanał oddzielający wysepkę Valaxa od Skyros 38°51,36’N 024°30,31’E

Płynąc z północy, od Sporad Północnych do portu Linaria, możecie opłynąć wysepkę Valaxa lub pokonać wąski kanał Stenon Valaxa oddzielający wysepkę od Skyros. Ponieważ jest tam dość płytko trzymajcie się środka kanału, gdzie jest około 3 m głębokości.

Zatoka Pefkos, Pevki 38°51,34’N 024°30,54’E

Głęboka, wcinająca się w głąb wyspy zatoka dobrze chroni przed meltemi.

W zatoce jest ładna plaża. We wschodniej części zatoki jest betonowa keja, jednak jest tam zbyt płytko, by można było do niej zacumować. Przy plaży funkcjonują sezonowa tawerna i kawiarnia.

Zatoka Aghios Foka 38°52,34’N 024°28,56’E

Zatoka dość dobrze chroni przed meltemi. W zatoce jest plaża, gdzie znajduje się sezonowa tawerna.

Zatoka Aliko 38°52,82’N 024°27,45’E

Ładna zatoka, w której bezpiecznie można zakotwiczyć, nawet przy wiejącym meltemi.

Zatoka Kalogrias 38°52,3’N 024°28,55’E

Zatoka nadaje się na krótki postój połączony z kąpielą. Znajdziecie tam ładną plażę z sezonowym barem. Można stanąć też na kotwicy w południowej części zatoki, przy wysepce Atsitsa. Tam również jest mała plaża, kilka hoteli i bar. Miejsce to jest bardzo malownicze, a uroku dodają mu kamienne kolumny stojące w wodzie, które są pozostałościami po rampach przeładunkowych rudy żelaza.

Loutro, Achili 38°52,24’N 024°34,51’E

Głównie zachwycamy się wyspą Skyros, jednak możemy też wskazać Wam nieprzemyślane inwestycje.

W leżącej w północnej części wyspy zatoce Achili zbudowano port.

Sprawia on wrażenie, jakby ktoś podejmujący decyzje o jego budowie, nie brał pod uwagę tego, że port ma służyć jachtom, łodziom czy kutrom rybackim. Ze względu na przeważające w tej części wyspy północne wiatry oraz dużo skał i raf leżących przed wejściem do portu wpłyniecie do niego najczęściej jest trudne, i to jeden z powodów, że jest on niewykorzystany.

W pobliżu portu jest plaża. Gdy nie wieje, można stanąć na kotwicy na północ od portu, w Zatoce Mealos 38°52,57’N 024°34,22’E, gdzie też jest plaża i sezonowa tawerna oraz kawiarnia.

Zatoka Renes 38°46,32’N 024°38,14’E

Zatoka leży w południowo-wschodniej części wyspy i dobrze chroni przed meltemi, jednak występują tu silne wiatry spadowe.

Zatoka Tris Boukes (Tristomou) 38°47,01’N 024°35,54’E

Część zatoki jest zamknięta dla żeglugi, gdyż jest to teren wojskowy. Wolno stanąć na kotwicy jedynie w małej zatoczce Apias 38°46,87’N 024°34,01’E, gdzie, podobnie jak w zatoce Renes, występują silne wiatry spadowe.

wysepka Sarakino 38°45,03’N 024°36,88’E

W południowej części wysepki jest mała, wąska Zatoka Glyfada, w której można bezpiecznie zakotwiczyć. Jest tam ładna, piaszczysta plaża, na którą w sezonie letnim przypływają łodzie wycieczkowe z turystami.

Zatoka Kolybada 38°48,35’N 024°33,48’E

Dobre miejsce na krótki postój na kąpiel. Na brzegu ładna i pusta plaża.

Zatoka Kalamitsa 38°50,3’N 024°33,58’E

Kolejna zatoka, w której można zakotwiczyć na chwilę. Na plaży jest sezonowa tawerna.

wysepka Skyropoula

Na południowym wybrzeżu wysepki znajdują się dwie małe zatoczki. Można w nich bezpiecznie stanąć na kotwicy (38°49,8’N 024°21,65’E i  38°49,98’N 024°22’E) .

Ta niezamieszkała wyspa od 1860 r. należała do greckiego admirała. W 2001 r. została sprzedana założycielowi linii lotniczej Easy Jet. Parę ładnych lat temu ponownie została wystawiona na sprzedaż. Z powodu braku jakiejkolwiek infrastruktury i niewielkiej ilości plaż chyba nie szybko znajdzie kupca.

W centrum wyspy znajduje się na wpół zniszczony kościół z XVIII wieku, do którego raz na jakiś czas, 13 września, przypływają pielgrzymi ze Skyros i Kymi.

Autorzy: Elżbieta i Piotr Kasperaszek

Od 30 lat przemierzają Grecję jachtem i nie tylko. Autorzy 7 przewodników żeglarskich o Grecji, w tym jeden „242 miejsca w Grecji, które można zobaczyć, żeglując” adresowany nie tylko dla żeglarzy oraz książki kucharskiej o kuchni greckiej. Przez wiele lat publikowali artykuły w Żaglach i Jachtingu. Pierwszy przewodnik – „Grecja, najlepsze trasy dla żeglarzy” uzyskał dwie prestiżowe nagrody: Nagrodę im. Leonida Teligi za rok 2015 oraz Nagrodę Magellana, za najlepszy przewodnik za rok 2015. Przewodnik „242 miejsca w Grecji, które można odwiedzić, żeglując” został wyróżniony przez Magazyn Literacki KSIĄŻKI, w kategorii – najlepsze publikacje turystyczne 2022 roku.